Kripto para kullanımı kaçınılmaz olacak

Gelecekte hem de çok uzak değil yakın gelecekte kripto para kullanmak kaçınılmaz olacak. Bu kavram ile Türkiye henüz yeni tanışsa da Avrupa bunu çoktan hayatın içine almış bile. Uluslarası İşletme Ekonomisi ve Finans  eğitimini Londra’da gerçekleştiren ve uzun yıllardır İngiltere’de ekonomist olarak paranın nabzını tutan İngiltere Kraliyet Ekonomi Birliği üyesi Emir Osman ile kripto paranın dünyadaki yerini ve önemini konuştuk. Oya Pardak’ın özel röportajı.

Oya Pardak: Kripto para nedir?

Emir Osman ( Ekonomist ) : Kripto para bir sanal para birimi ve yüksek derecede spekülasyon ve dalgalanmaya eğilimli bir değer veya yatırım aracıdır.  Bitcoin gibi sanal birimleri herhangi bir başka para birimine bağlı veya ilişkili değildir ve herhangi bir devlet veya merkez bankası tarafından desteklenmez veya kontrol edilmez veya basılmaz.

En iyi bilinen kripto para Bitcoin 2009 yılında Şatoshi Nakamoto diye bilinen bir grup bilgisayar programı tarafından icat edildi. Bitcoin bilgisayarların çok karışık matematiksel programlarının yaptığı işlem sonucunda toplanır veya yaratılır. Bu prosedürde ‘mining’ (‘madencilik kazısı’) olarak bilinir.İnsanlar Bitçoin gibi kripto paraları ‘mine’ veya ‘madeni kazı’ yaptıktan sonra toplaya bilir veya elde edebilir. Bunu yapabilmek için de Nakamoto tarafından yaratılmış gizli şifreye ait rakam veya harfleri çözdükten sonra veya ‘kazı’ işlemini yaptıktan sonra toplayabilirsiniz. Elde ettiğiniz Bitcoin’ler bir elektronik cüzdan (‘wallet’) içinde saklanır. Bunların fiziksel temsilcisi olarak metal veya kağıt parası olmaz.kıyaslamak kıyaslamak zordur fakat bitcoinn gibi kripto paralar devlet tarafından denetlenmez ve yapılan giriş ve çıkışların takibi çok zordur. Bu da bazı yorumcuların kripto paraların illegal işlemlerde kullanıldığına dair yorumlarına maruz kalır zaman zaman.

Bitçoin gibi kripto paraların değerini belirlemek için başka para türleri ile kıyaslamak zordur fakat Tokyo, Japonya’da Mt Göx exchange diye bilinen alım satım işlemi yapan piyasası vardır.

İnsanların en çok merak ettiği sorulardan bir tanesi de kripto paraların iyi bir yatırım aracı olup olmadığıdır. Bunun cavabı pek o kadar net değildir çünkü iyi bir yatırım aracı da olabilir veya bütün yatırımınızı da kaybedebilirsiniz. Çok kısa zamanda çok zengin de olabilirsiniz veya bütün paranızı da kaybedebilirsiniz. Yatırım yapmak risk almak demektir ve bütün yatırımlarda hem para yapma olasılığı vardır hem de para kaybetme.

Bazı insanlara göre kripto paralara yatırım yapmanın büyük atraksiyonu vardır hele hele dijital paralara olan talebe direk olarak muhattap olmak isterseniz. Bitçoin veya Ethereum gibi kripto paralara yatırım yapmanın büyük riskleri de vardır. Kripto paraların fiyatı genellikle büyük dalgalanmalara maruz kalır ve bazılarının sonu çok kötü olur. Bazıları ‘Ponzi’ diye bilinen dolandırıcılıktan başka birşey olmaz.

Kripto paralara yatırım yapmak için Bitfinex gibi güvenilir ve denenmiş ticaret platformları ile iş yapmak gerekir. Bazı insanlara göre kripto paranın çok özel bir durumu var diye algılanabilir bazılarına göre bir anda yok olabilecek bir durum. Fakat, nerden baksak kripto para yatırımcılığı çok büyük risk taşıyan bir yatırım türüdür. Her geçen gün kripto para Kabul eden iş yerlerinin sayısı çoğalmakta olduğu için kalıcı olabileceğini gösteren işaretler var fakat hiçbir şeyin de garantisi yoktur. Bugün var yarın yok olabilir. Teknoloji, devlet politikaları ve yeni kanunlar veya küresel gelişmeler herşeyi bir anda değiştirebilir. En büyük sorulardan bir tanesi de devletler kendi paralarını basma tekelinden vazgecek mi? Vazgeçerse, ülkesinin ekonomisini nasıl idare edecek?

Starbucks, Tesla ve bazı casino (kumarhaneler) gibi ünlü markaların kripto para kabulüne başlaması diğer büyük markaların da bu işe el atacağına dair beklentiler vardır ve bu da iyi bir yatırım olabileceğine dair bir işarettir.

Fakat, bütün diğer yatırımlar gibi yatırım yapmadan önce çok iyi araştırma yapmak gerekir ve bütün yatırımınızı bir kripto para birimine veya bir şirkete yapmamak gerekir. Bütün yatırımlar gibi riskinizi dağıtan ve dengeleyen bir portfolio oluşturmak gerekir ve de konforunuzu bozmayacak ve sizi perişan etmeyecek kadar risk almanız gerekir.

Oya Pardak:Dünyada kripto para ile ilgili gelişmeler hakkında bilgi verebilirmisiniz?

Emir Osman ( Ekonomist ) : İçinde bulunduğumuz uluslararası para sistemi 1944 Bretton Woods sistemi olarak başladı. Bu sistemin adı Gold Standard (Altın Standardı) idi ve en büyük özelliklerinden bir tanesi de paranın altına çevrilebilmesiydi. Uluslararası ticaret Amerikan doları ile yapılacaktı ve dolar karşılığı sabit bir fiyata altın alabilecektiniz. Fakat, Vietnam savaşı ve 1960’li yılların içinde dünya ticaret ve ekonomi dengeleri değişmeye başlayınca ve Amerika’nın elindeki altın rezerbleri erimeye başlayınca, 1971 yılında Amerikan başkanı Nıxon kendilerinin kurdukları 1944 Bretton Woods Antlaşmasını bozarak bundan böyle dollar karşılığı altın vermeyeceklerini bütün dünyaya ilan ettiler. 1971’de bozulan uluslararası ticaret sistemi dalgalı kurlar, yüksek enflasyon, ekonomik durgunluk. Manipülasyon, sınırsız para basması ve yüksek borçlu yeni ve düzensiz, kaotik bir sistem yarattı.

1980’ler sonrası küreselleşme ile birlikte ekonomik krizler hem çoğaldı hem de derinleşti. Teknolojinin ve iletişimin gelişmesiyle birlikte herşey hızlandı ve ‘yaratıcı yıkım’ (creative destruction’) diye bilinen ekonomik fenomen beraberinde hem yıkıcılık hem de yeni fırsatlarla getirdi. ‘Yaratıcı Yıkım’la Fintech (finans teknolojisi) de gelişti ve para ve bankacılık yeni bir şekil almaya başladı. Kripto para son onbeş yıldan beri yayılmaya başladı. Şimdi, dünyada 14 milyon Bitçoin vardır ve bu kripto paraya ve teknolojinin olanaklarına inanmış olan ve yatırım yapmış olan yatırımcıların spekülasyonu bugünkü piyasa sermayesini belirlemektedir. $60,000 dolara kadar yükselen fiyatın spekülasyonu çok dramatik bir şekilde devam etmektedir.

Büyük olasılıkla, piyasa kabulüne ve fiyat stebilizasyonuna kadar bu böyle devam edecektir. Bu yeni teknolojinin bankacılık ve para piyasalarını çok büyük bir şekilde değiştireceği, maliyetleri azaltacağı ve tüketiciye birçok faydalar sağlayacağı söylenmektedir.

Kripto para piyasaları yeni bir başlangıç olarak görülüyor ve artık kripto para yok olup gidecekmi korkusunu değil de nasıl bir evrim geçirecek ve olgunluğa ulaşacak düşüncesi hakim olmaya başladı. Artık, beş önemli piyasa etkileyici grup (tüccarlar ve tüketiciler; teknoloji geliştirenler; yatırımcılar; finans kurumları ve kanun yapan hükümetler) buna odaklanmıştır.

Oya Pardak: Kripto para dünyada hangi yaş grubu tarafından kullanılıyor?

Emir Osman ( Ekonomist ) : Kripto parayı bugüne kadar getirenler teknoloji şirketleri ve teknolojinin getireceği yeniliklere ve verimliliklere inanan yatırımcılardır. Spekülasyonu yapıp da kripto paranın ve bilhassa Bitçoin’in değerini son 1-2 yılda bu derece yükselten çok parası olan yatırımcılardır. Yani, para babaları diyebiliriz. Spekülasyon yapıp Bitçoin fiyatını bu kadar hiper seviyede yükseltmeselerdi kripto paraların varlığı pek fazla duyulmayacaktı.

Bu küçük bir oyun ve herkesin girebileceği bir sector değildir. Şu anda en önde giden Bitçoin’dir ve sürekli dalgalanan fiyatı da bugün itibariyle $57,020 dolardır. Piyasa sermayesi £1.1 trilyon dollar ve bu rakama 12 yılda en hızlı erişen yatırım konumundadır. Kripto paraya en çok parası olanlar ki bunlar genellikle orta yaş üzerinde olan insanlardır ve de risk almayı ve spekülasyon seven ve bundan hem haz alan hem de çabuk zengin olmak isteyen insanlardır.

Hedging ve specülasyon yapan fonlar da yatırımcıların başında gelir.

Oya Pardak: Kripto para güvenliği dünyada nasıl sağlanıyor?

Emir Osman ( Ekonomist ) : Normal hisse ve tahvil (bond) piyasaları dışında kripto paranın kendine özel riskleri de vardır. Mesela, kripto para ticareti yapan bazı platformlar ‘hacking’ ve bunun gibi kanunsuz faaliyetlere maruz kalmıştır. Bu tür güvenlik zaafiyetleri bazı yatırımcıların dijital paralarının çalınmasına yol açmıştır ve çok büyük kayıblara sebep olmuştur.

Ayrıca, kasıtlı aldatmacalar ve dolandırıcılıklar kripto para piyasalarında her geçen gün çoğalmaktadır. Yüksek gelir sözüyle birçok insanın parasını alıp ortalıktan kaybolanlar var. Bir de hisse senedi ve tahvil senetleri gibi kolay değildir kripto para tutması. Coinbase gibi bazı piyasa platformları alım satım işini kolay yapabilse de birçok insan dijital paralarının bu kurumlar tarafından tutulmasını beğenmiyor hırsızlık ve siber ataklara maruz kaldıkları için.

Durum şunu gösteriyor ki devletler ve merkez bankaları her geçen gün kripto paraya ve piyasalara ilgisini çoğaltmaktadır ve yeni kanunlar ve denetim sistemleri ve mekanizmaları beklenmektedir. Çok kısa bir zamanda piyasa değeri trilyon dolarlara erişen bir piyasayı devletler denetimsiz bırakmayacaktır fakat çok uluslu şirketler ve para piyasaları da fazla ve karışık denetim sistemlerine her zaman olduğu gibi liberal ekonomi ve asgari denetim adına karşı geleceklerdir.

Oya Pardak: Gelecekte kripto para mı kullanılacak ?

Emir Osman ( Ekonomist ) : Artık kaçınılmazdır.  Uluslararası finans sistemi 1971’den beridir bozuktur ve bir çare bulunamadı. Bütün ülkeler sürekli para basıyor bu da ‘fiat’, yani, karşılıksız para basıldıkça, paranın değerini düşürüyor, enflasyon ve ekonomik krizler doğuruyor. Yeni teknolojiler çok büyük değişimler getiriyor ve yeni başlangıçlara sebep oluyor.